Τα «Τιμημένα Γηρατειά» βιώνουν τη χειρότερη εποχή τους

Η κακομεταχείριση των ατόμων της Τρίτης Ηλικίας αποτελεί μείζον κοινωνικό πρόβλημα με κίνδυνο ο αριθμός των περιστατικών να αυξάνεται όλο και περισσότερο με την πάροδο των χρόνων, λόγω της δεδομένης, ταχείας γήρανσης του πληθυσμού των κρατών μελών.

Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας,  1 στους 10 ηλικιωμένους άνω των 60 ετών έχουν δεχτεί μία η περισσότερες μορφές κακοποίησης και μάλιστα το 90% των περιπτώσεων από άτομο που ανήκει στο ίδιο οικογενειακό περιβάλλον. Στην Ελλάδα βάσει του Συνδέσμου Πρόληψης και Αντιμετώπισης Βίας στην οικογένεια, τα περιστατικά είναι δυσανάλογα των καταγγελιών με τον αριθμό των πρώτων να είναι αρκετά υψηλός. Η επιστημονική κοινότητα έχει ορίσει τις μορφές της βίας των ατόμων της τρίτης ηλικίας , οι οποίες είναι: η σωματική, ψυχολογική, σεξουαλική κακοποίηση, η παραμέληση και η οικονομική εκμετάλλευση.

Η σωματική κακοποίηση οδηγεί στον τραυματισμό, στην πρόκληση πόνου, στην αναπηρία ενός ατόμου. Η άσκησή της επιτυγχάνεται μέσω των χτυπημάτων, κουνημάτων ή με την ακατάλληλη χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής ή με την υποχρεωτική καθήλωση και τον περιορισμό του ατόμου (πχ δέσιμο).

Η πιο συνηθισμένη μορφή κακοποίησης ηλικιωμένου είναι αυτή της παραμέλησης, της αποτυχίας ή της αδυναμίας δηλαδή αυτό που ανέλαβε να φροντίζει, να παρέχει τη βασική φροντίδα σε περίπτωση ασθένειας καθώς και τα αγαθά και τις απαραίτητες υπηρεσίες. Η παραμέληση ενδέχεται να είναι είτε ενεργητική είτε παθητική. Η ενέργεια αυτή μπορεί να γίνεται είτε σκόπιμα και συνειδητά, είτε από την έλλειψη γνώσεων ή δεξιοτήτων ή εκπαίδευσης για να ανταποκριθούν στις αυξανόμενες ανάγκες των ατόμων. Μη σκόπιμη κακοποίηση μπορεί να συμβεί και από έλλειψη χρόνου ή έλλειψη αξιολόγησης στις προτεραιότητες θεραπευτικής αγωγής των αναγκών των ηλικιωμένων.

Η ψυχολογική κακοποίηση έγκειται στις απειλές, στη λεκτική βία, στην ταπείνωση, στους υποτιμητικούς χαρακτηρισμούς υποβιβάζοντας την ανθρώπινη αξιοπρέπεια των ηλικιωμένων.

Πρόσθετα,  η οικονομική εκμετάλλευση περιλαμβάνει την κατάχρηση και την ασεβή χρήση των χρημάτων ή της περιουσίας των ηλικιωμένων από άτομο εμπιστοσύνης, το οποίο αναγκάζει τον ηλικιωμένο να φοβάται να μιλήσει. Στην περίπτωση αυτή, το ηλικιωμένο άτομο που δέχεται κακοποίηση βιώνει έντονες συναισθηματικές σκέψεις, αισθάνεται ανήσυχο, σοκαρισμένο, λυπημένο, ένοχο, φοβισμένο και ντροπή για το «αγαπημένο» και «έμπιστο» πρόσωπο του οικογενειακού του περιβάλλοντος.

Πιο συγκεκριμένα, η στατιστική έρευνα της ABUEL (Abuse and Health Among Elderly People) δείχνει πως τα θύματα στην Ελλάδα ήταν πάνω από 130.000:

13,2%  ψυχολογική κακοποίηση

3,5%  σωματική κακοποίηση

3,9%  οικονομική εκμετάλλευση

3,1%  εγκατάλειψη

1,5%  τραυματισμοί

1,5% σεξουαλική κακοποίηση.

Αξιοσημείωτη μορφή της κακοποίησης αποτελεί η Συστηματική Κακοποίηση, δηλαδή η κακοποίηση που προέρχεται από το Σύστημα και αφορά την κακομεταχείριση των ηλικιωμένων από το ίδιο το κράτος, μέσω της μείωσης των συντάξεων και  της μη διευκόλυνσης της πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας. 

Το δικαίωμα της υγείας είναι συνταγματικά κατοχυρωμένο στο άρθρο 21 παρ.3 και υποχρεώνει το κράτος να μεριμνά για την υγεία των πολιτών. Το κράτος υποχρεώνεται να δραστηριοποιηθεί και να δημιουργήσει την κατάλληλη υποδομή παροχής υπηρεσιών ιατρικής περίθαλψης όχι μόνο στο επίπεδο της θεραπείας αλλά και της πρόληψης ασκώντας εποπτεία στους ιδιωτικούς φορείς για την παροχή υπηρεσιών υγείας.

Το άρθρο 2 παρ.1 του Συντάγματος καθιερώνει ως «πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας» τον σεβασμό και την προστασία της αξίας του ανθρώπου και ειδικότερα διατάξεις των άρθρων 7 και 106 απαγορεύουν την προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας . Από τη συστηματική θέση του άρθρου 2 παρ 1 του Συντάγματος, ο συντακτικός νομοθέτης αντιλαμβάνεται την αξία του ανθρώπου ως μια θεμελιώδη αρχή. Το περιεχόμενο της αρχής έγκειται κυρίως στην απαίτηση να μην υποβιβάζεται ο άνθρωπος σε αντικείμενο δηλαδή σε απλό μέσο για την εξυπηρέτηση οποιωνδήποτε σκοπών.

Επομένως, η ηλικία και η ανάγκη υποστήριξης δεν μπορούν να είναι η αφορμή για την επιβολή περιορισμού, αφαίρεση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και των αρχών της ελευθερίας του ατόμου που ορίζονται από ένα δημοκρατικό Σύνταγμα. Η προχωρημένη ηλικία δε θα πρέπει να επιτρέπει την στέρηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων αλλά τα άτομα αυτά να μπορούν να συνεχίσουν να ζουν και να αντιμετωπίζονται ισάξια με τα υπόλοιπα μέλη μιας κοινωνίας.

Οι ηλικιωμένοι, οι συνταξιούχοι και γενικά τα άτομα της Τρίτης Ηλικίας χρειάζονται σεβασμό. Σεβασμό στην προσωπικότητα και την αξιοπρέπειά τους. Δικαιούνται τα αυτονόητα για κάθε άνθρωπο, ώστε να μπορούν να ζουν δίχως άγχος και έχοντας ελπίδα να βλέπουν την επόμενη μέρα.

Η ευθύνη μας απέναντι στα άτομα τρίτης ηλικίας βρίσκεται στην πρόληψη της κακοποίησής τους. Πρέπει να προάγουμε την κοινωνική συμμετοχή και την υποστήριξη αυτών των ανθρώπων και πρέπει να είμαστε σε θέση να αναγνωρίζουμε τα περιστατικά κακοποίησης ώστε να γίνεται η απαραίτητη αναφορά στους αρμόδιους φορείς.